Πρόκειται για το μόνο εκπαιδευτικό ίδρυμα ελληνικής παιδείας το οποίο λειτούργησε και εξακολουθεί να λειτουργεί στην από το 1974 κατεχόμενη από τα τουρκικά στρατεύματα βόρεια Κύπρο

Στη μνήμη του πατέρα μου

Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ίδρυση του Γυμνασίου Ριζοκαρπάσου. Πρόκειται για μια λαμπρή επέτειο εάν αναλογιστεί κάποιος ότι το Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου είναι το μόνο εκπαιδευτικό ίδρυμα ελληνικής παιδείας το οποίο λειτούργησε και εξακολουθεί να λειτουργεί στην από το 1974 κατεχόμενη από τα τουρκικά στρατεύματα βόρεια Κύπρο. Και στην επετειακή αυτή εκδήλωση δεν έχουμε παρά να ανατρέξουμε στο παρελθόν και πως η “τάλαινα και κεκαυμένη Κύπρος” υπό κατοχή για αιώνες και περικυκλωμένη και περίκλειστη από το Ισλάμ παρέμεινε ορθόδοξη και “Ελλάδος φθόγγον χέουσα”.

Τον 13ο αιώνα ο Γεώργιος ο Κύπριος, μετέπειτα Γρηγόριος οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, αφού έμαθε τα πρώτα γράμματα στην πόλη των Καλλινικησέων, δηλαδή τη Λευκωσία, για να μορφωθεί περισσότερο αναγκάστηκε να μεταβεί στη Νίκαια της Μικράς Ασίας, γιατί στην Κύπρο, όπως ο ίδιος αναφέρει: …η των διδασκάλων φωνή, αλλόθρους τις ούσα και νόθος… έτσι… ες τας εν Νικαία διατριβάς… όπου ες σοφών ανδρών αφθονίαν, τας παλαιάς Αθήνας οράν. Στα σπουδαστήρια της Νίκαιας, όπως ο ίδιος ομολογεί, είχε την αίσθηση ότι βρισκόταν στην αρχαία Αθήνα, κέντρο παιδείας και πολιτισμού.

Κατά τους χρόνους της Φραγκοκρατίας αναφέρεται η ύπαρξη σπουδαστηρίων αλλά μάλλον λατινικής παιδείας, ωστόσο νέα στοιχεία τα οποία ήρθαν πρόσφατα στο φως μαρτυρούν την ύπαρξη ελληνικής σχολής, η οποία λειτουργούσε στη Λευκωσία κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας. Οι κοινότητες της Λευκωσίας και Αμμοχώστου καθώς και η μη θεσμοθετημένη κοινότητα της Κερύνειας, η οποία με εκπροσώπους της υπέβαλε στις βενετικές αρχές σχετικό αίτημα, είχαν εξασφαλίσει διορισμό διδασκάλων για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Ακόμη πιο σημαντική είδηση σχετικά με τη διδασκαλία των ελληνικών γραμμάτων κατά τον 16ο αιώνα στην Κύπρο, μας έγινε γνωστή από τη διαθήκη του μεγαλοφεουδάρχη και κτήτορος του Αγίου Μάμαντος Μόρφου, Ευγένιου Συγκλητικού. Όπως ρητώς αναφέρεται στην εν λόγω πηγή του έτους 1538, λειτουργούσε ελληνική σχολή στον ναό της Παναγίας της Οδηγήτριας (εσφαλμένως γνωστό ως Άγιο Νικόλαο), στη Λευκωσία, καθεδρικό ναό των ορθοδόξων επί Βενετοκρατίας. Στην Ελληνική Σχολή της Παναγίας της Οδηγήτριας (Scuola Greca de Sancta Odigitria) ο μεγαλοφεουδάρχης Ευγένιος Συγκλητικός, όπως διαβάζουμε στη διαθήκη του, κληροδοτούσε ετησίως και εις το διηνεκές δώδεκα δουκάτα. Μνεία για τα “σπουδάσια” στην Αμμόχωστο γίνεται και στο έργο του Νεοφύτου Ροδινού. Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο δούκας της Σαβοΐας υποσχόταν στον αρχιεπίσκοπο Κύπρου ότι θα απελευθέρωνε τη νήσο και μετά την προσάρτησή της μεταξύ άλλων δήλωνε ότι θα ίδρυε σχολεία. Στην πρωτεύουσα Λευκωσία ο δούκας διαβεβαίωνε με έγγραφο ότι θα ίδρυε ιεροσπουδαστήριον ή πανεπιστήμιον βασιλικόν, ονομαζόμενον Seminario Reggio, υπό τη διεύθυνση επισκόπου ή άλλου κληρικού.

Πού και πώς αλήθεια διδάσκονταν γράμματα στις κωμοπόλεις και στα χωριά, πώς κρατήθηκε άσβεστη η γνώση και η γραφή της ελληνικής γλώσσας… Ασφαλώς στα μοναστήρια και στις εκκλησίες, εκεί όπου για ολόκληρους αιώνες όλο και κάποιος μοναχός ή παπα-δάσκαλος δίδασκε στους υπόδουλους Κυπρίους τη γραφή της γλώσσας τους. Τι να συνέβαινε στην κωμόπολή μας… Ο Ριζοκαρπασίτης μοναχός Ακάκιος φαίνεται με τον προαναφερόμενο τρόπο διδάχθηκε τα ελληνικά γράμματα στα τέλη του 17ου με αρχές του 18ου αιώνα. Είναι επίσης γνωστό ότι ήδη από το 1840 λειτουργούσε στο Ριζοκάρπασο σχολείο, ενώ στην Αμμόχωστο αναφέρεται ίδρυση αλληλοδιδακτικού γύρω στα 1850. Σπουδαίος διδάσκαλος 5 ή 6 χρόνια προ της αγγλικής κατοχής υπήρξε ο Ριζοκαρπασίτης Ζαχαρίας Κλωναρίδης, ο οποίος συνέχισε να διδάσκει έως το 1918 και πέθανε το 1920. Σπούδασε στη Λάρνακα και στην Αθήνα, γνώριζε τη Γαλλική και Ιταλική γλώσσα και εντυπωσίασε ακόμη και αυτόν τον Άγγλο υπεύθυνο του Γραφείου Παιδείας.

Ίδρυση Ανωτέρας Σχολής

Το ευτυχές έτος 1917 η εφημερίδα “Ελευθερία”, ημερομηνίας 22 Αυγούστου με τον τίτλο “Ανωτέρα Σχολή εν Ριζοκαρπάσω, τι επιδιώκει”, έφερε εις γνώση του κοινού τα εξής:

Η διαχειριστική Επιτροπή της εις την άκραν της Καρπασίας ιδρυμένης ιεράς Μονής του Αποστόλου Ανδρέου εν συνεδρία αυτής κατά την 29ην Ιουνίου 1917, εκπροσωπούσα και την γνώμην της κοινότητος Ριζοκαρπάσου απεφάσισε την ίδρυσιν εν Ριζοκαρπάσω ανωτέρας οκταταξίου Σχολής, ήτοι την προσθήκην δύο έτι τάξεων εις την υπάρχουσαν εκεί δημοτικήν σχολήν. Συνεπώς προς την απόφασιν ταύτην, οι εκ των μελών της Διαχειριστικής Επιτροπής της Μονής κ.κ. Ζαχαρίας Ν. Γεωργάκη, Ζαχαρίας Π. Λαζαρίδης και Νικόλαος Βανέζης με επι κεφαλής τον πρόεδρον της Επιτροπής και οικονόμον Αποστόλου Ανδρέου οσιώτατον Κ. Ιωσήφ αφίχθησαν την παρελθούσαν Κυριακήν εις Λευκωσίαν και παραλαβόντες ως συνηγόρους τον Έλληνα επόπτην της Παιδείας κ. Α. Αράπην και τον διευθυντήν των γραφείων της Αρχιεπισκοπής κ. Κ. Μυριανθόπουλον, επεσκέφθησαν αυθημερόν την Α.Μ. τον Αρχιεπίσκοπον, εν Κυθρέα περιοδεύοντα, εις ον και εξέθηκαν τα της αποφάσεώς των. Σύμφωνα με τις απόψεις όλων η υπό ίδρυση σχολή επεδίωκε διπλό σκοπό: πρώτον, τελειότερον καταρτισμόν εις την νεωτέραν γλώσσαν και εις τας αρχάς της αρχαίας γλώσσας και δεύτερον, πρακτική μόρφωση στους διαφόρους κλάδους της γεωργίας και στοιχειώδεις γνώσεις της αγγλικής γλώσσας. Μετά υπεγράφη σχετικό πρακτικό από τα μέλη της Διαχειριστικής Επιτροπείας της μονής Αποστόλου Ανδρέα, το οποίο επικύρωσε με την υπογραφή του ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου (Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος ο Γ΄). Τα έξοδα για την 7η και 8η τάξη θα βάρυναν το κονδύλι στον προϋπολογισμό της μονής. Σχολάρχης της ανωτέρας Σχολής Ριζοκαρπάσου διορίστηκε ο τέως επιθεωρητής Παιδείας Μιχαήλ Κούμας, με ετήσιο μισθό 80 λίρες. Επίσης θα καταβαλλόταν προσπάθεια ώστε να αποσπασθεί από το Τμήμα Γεωργίας ο κ. Φράγκος για τη διδασκαλία των γεωπονικών μαθημάτων και όπως το ίδιο τμήμα αναλάβει και μέρος της δαπάνης της Σχολής, αφού θα εξυπηρετούσε και γεωργικούς σκοπούς.

Στις 22 Σεπτεμβρίου του έτους 1917 έβλεπε το φως της δημοσιότητος η εξής ανακοίνωση: Ανωτέρα Πρακτική Σχολή, Εν Ριζοκαρπάσω. “Γνωστοποιείται ότι η λειτουργία της Πρακτικής Σχολής Αποστόλου Ανδρέου θα αρχίσει από της 18ης Σεπτεμβρίου 1917. Η Σχολή εγκαθιδρύεται εν Ριζοκαρπάσω και δέχεται μαθητάς αποφοίτους δημοτικών Σχολείων. Οι εξ άλλων χωρίων μαθηταί θα τυγχάνωσι πατρικής επιβλέψεως”. Η ίδρυση της Ανωτέρας Πρακτικής Σχολής Ριζοκαρπάσου το 1917 οφειλόταν, όπως μαρτυρείται, όχι μόνον στους φιλοπρόοδους κατοίκους της κωμοπόλεως αλλά κυρίως στην οικονομική στήριξη της ιεράς μονής του Πρωτοκλήτου. Οι εισπράξεις από τη θρησκευτική πανήγυρη του Αποστόλου Ανδρέα το 1917 ανέρχονταν στο ποσό των 2.500 λιρών. Από τις υπέρογκες εισπράξεις, των ετών εκείνων, όπως χαρακτηρίζονται σε εφημερίδα της εποχής, διορθώθηκε ο δρόμος από το Ριζοκάρπασο έως τη μονή και καταβάλλονταν οι δαπάνες για το εν Ριζοκαρπάσω ιδρυθέν Σχολαρχείον.

Το 1918 μία άλλη δημοσίευση μάς γνωστοποιεί περισσότερα για την Πρακτική Σχολή Ριζοκαρπάσου και για την ύπαρξη οικοτροφείου ώστε να διαμένουν οι μαθητές από τα γειτονικά χωριά. Ας μεταφερθούμε στο κλίμα της εποχής. Διαβάζουμε λοιπόν: “Δίδακτρα δωρεάν. Οικοτροφία δι’ εξωτερικούς μαθητάς οικονομικωτάτη και ευκολωτάτη. Πλήρης καταρτισμός προσωπικού της Σχολής. Πρόγραμμα ωφελιμώτατον, περιλαμβάνον αρχαίαν ελληνικήν γλώσσαν συμφώνως προς το πρόγραμμα του Παγκυπρίου Γυμνασίου, αγγλικά υπό λίαν καταλλήλου διδασκάλου, στοιχεία απλογραφίας (δηλαδή Λογιστικής), πρακτικάς γνώσεις κ.λπ. Έκαστος γονεύς ή κηδεμών ας αναλογισθή τας ωφελείας, τας οποίας παρέχει μία τοιαύτη σχολή και ας σπεύσει να επωφεληθή της αρίστης αυτής ευκαιρίας αποστέλλων με πλήρη εμπιστοσύνη το τέκνον του εις την εν λόγω σχολήν. Διά πλειοτέρας πληροφορίας απευθυντέον κ. Σ. Φαλάν, πρόεδρον Σχολικής Επιτροπείας”.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι αυτό το ίδιο έτος λειτούργησε και το Ανώτερο Εκπαιδευτήριο Αμμοχώστου και ίσως μάλιστα η απόφαση για την ίδρυση της Πρακτικής Σχολής Ριζοκαρπάσου φαίνεται να είχε προηγηθεί. Μεταξύ των δεκατριών πρώτων μαθητών της εν λόγω σχολής σημειώνω τον αείμνηστο πατέρα μου, Πατάπιο Χριστοδούλου, εκπαιδευτικό και λόγιο, που υπηρέτησε στο κατεχόμενο Ριζοκάρπασο ως διευθυντής και πέθανε στη γενέτειρά του εγκλωβισμένος, τον χημικό Ζαχαρία Φαλά, τον φαρμακοποιό Ιωάννη Βούρο και τον διδάσκαλο Ζαχαρία Τζιαούρη.
Η Ανωτέρα Πρακτική Σχολή Ριζοκαρπάσου γίνεται στη συνέχεια Ανωτέρα Σχολή Ριζοκαρπάσου, Ελληνική Πρακτική Σχολή Ριζοκαρπάσου, Ανωτέρα Σχολή Ριζοκαρπάσου, Ελληνικόν Γυμνάσιον Ριζοκαρπάσου και τέλος Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου. Έως την οικοδόμηση του κτηρίου το οποίο στέγαζε το Γυμνάσιο μέχρι την τουρκική εισβολή, αλληλοδιαδόχως το Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου στεγάστηκε στην οικία του Παναγή Πεκλιβανά, σε οίκημα του Αγίου Συνεσίου, σε οίκημα του Αγίου Γεωργίου και σε κτήριο του Αποστόλου Ανδρέα, κοντά στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στο Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου φοίτησαν κατά καιρούς μαθητές από τη γειτονική κωμόπολη Αιγιαλούσα, τον Άγιο Ανδρόνικο, τον Δαυλό, την Κώμη Κεπήρ και το Γεράνι καθώς επίσης και αρκετοί Τούρκοι από τη γειτονική Γαληνόπωρνη. Θα ήταν παράλειψη εάν δεν μνημονεύαμε σε αυτό το κείμενό μας για τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ίδρυση του Ελληνικού Γυμνασίου Ριζοκαρπάσου τους αείμνηστους Ζαχαρία Κουλία, γυμνασιάρχη, με τη μειλίχια μορφή, καθώς επίσης και τον ακάματο καθηγητή Παντελή Ταουσιάνη, στυλοβάτες του καρπασιακού εκπαιδευτικού αυτού ιδρύματος.

Στις 27 Ιουνίου 2017 το Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου ετοιμάζεται για την τελική γιορτή αποφοίτησης και όλοι στρέφουμε το βλέμμα πίσω στο έτος 1917, δηλαδή, πριν από εκατό χρόνια, όταν δεκατρείς Ριζοκαρπασίτες μαθητές δρασκέλιζαν για πρώτη φορά το κατώφλι της νεοϊδρυθείσας Ανωτέρας Πρακτικής Σχολής Ριζοκαρπάσου, η οποία φέρει σήμερα το τιμημένο όνομα Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου. (Εκεί, ποιητική αδεία, αντίκρισα και τον δωδεκαετή πατέρα μου, ο οποίος ασφαλώς τότε δεν θα μπορούσε να φανταστεί τι πολυκύμαντο βίο και τι τέλος του επεφύλασσε η μητριά ζωή).

Χάρη στην αντίσταση των κατοίκων της ακριτικής κωμοπόλεως, της μαθητιώσας νεολαίας και του εκπαιδευτικού προσωπικού κρατήθηκε άσβεστη η φλόγα της Ελληνικής Παιδείας στο πνευματικό αυτό φυτώριο, το οποίο συμπληρώνει φέτος εκατό χρόνια ζωής!

 

Πρώτη Δημοσίευση: Εφημερίδα Πολίτης 

Ελληνικό Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου|Ένας αιώνας από την ίδρυσή του, 1917-2017